10.02.2016 tarihli, 29620 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan , 6663 sayılı Yasa’nın 21. Maddesi ile  İş Kanunu 74. Maddesinde  öngörülen izinlerin bitiminden sonra ebeveynlerden birisine  kısmi zamanlı çalışma hakkı getirilmişti. Aynı hak 3 yaşından küçük çocuğu evlat edinenlere de tanınmıştı.

Doğum veya evlat edinme halinde kullanılabilecek  kısmi zamanlı çalışma hakkının uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca düzenlenen bir yönetmelikle düzenlendi. Analık İzni veya Ücretsiz İzin Sonrası Yapılacak Kısmi Süreli Çalışmalar Hakkında Yönetmelik, 08.11.2016 tarih, 29882 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi.

İş Kanunu 74. Maddesi Gereği Kullanılabilen İzinler:

Doğum veya evlat edinme halinde kısmi zamanlı çalışma hakkı ile ilgili açıklamalardan önce, İş Kanunu 74. Maddesi kapsamında yararlanılacak izin haklarının bilinmesi gerekmektedir.

Analık İzni:

Kadın işçinin doğumdan önce sekiz ve doğumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam on altı haftalık süre için çalıştırılmaması esastır.  Çoğul gebelik halinde doğumdan önce çalıştırılmayacak sekiz haftalık süreye iki hafta süre eklenir. Ancak, sağlık durumunun uygun olduğunun doktor raporuyla belgelendirilmesi hâlinde kadın işçi isterse doğumdan önceki üç haftaya kadar işyerinde çalışabilir. Bu durumda, kadın işçinin çalıştığı süreler doğum sonrası sürelere eklenir. Kadın işçinin erken doğum yapması hâlinde ise doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılmayacak süreler, doğum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır.

Doğumda veya doğum sonrasında annenin ölümü hâlinde, doğum sonrası kullanılamayan süreler babaya kullandırılır.

Üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen eşlerden birine veya evlat edinen işçiye, çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz hafta analık izni kullandırılır.

Haftalık Çalışma Süresinin Yarısında Ücretsiz İzin  ( Doğum Sonrası Yarım Çalışma)

Yukarıda belirtilen, doğum sonrası analık hali izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla , kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere istekleri halinde birinci doğumda altmış gün, ikinci doğumda yüz yirmi gün, sonraki doğumlarda ise yüz seksen gün süreyle haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilir.  Çoğul doğum halinde bu sürelere otuzar gün eklenecek, çocuğun engelli doğması halinde bu süre üç yüz altmış gün olarak uygulanacaktır.  Bu haktan yararlanan işçiye, bu süre süre içerisinde süt izni verilmeyecektir.

Diğer taraftan bu kapsamda haftalık çalışma süresinin yarısında ücretsiz izin alan işçi, şartlarının uyması ve müracaatı halinde İşsizlik Sigortası Kanunu’nda düzenlenen yarım çalışma ödeneğinden de yararlanabilecektir.

Altı Aya Kadar Ücretsiz İzin:

İsteği halinde kadın işçiye, onaltı haftalık sürenin tamamlanmasından veya çoğul gebelik halinde onsekiz haftalık süreden sonra altı aya kadar ücretsiz izin verilir. Bu süre, yıllık ücretli izin hakkının hesabında dikkate alınmaz.

Yukarıda belirtilen ücretsiz izinler işçinin talebi halinde verilmek zorundadır. İşverenin takdir hakkı yoktur.

Analık İzni Veya Ücretsiz İzin Sonrası Kısmi  Süreli Çalışma Hakkı-

Kısmi süreli çalışma, işçinin, işyerinde tam süreli iş sözleşmesi ile yapılan emsal çalışmanın üçte ikisi oranına kadar yaptığı çalışmayı ifade etmektedir. Bu nedenle, doğum sonrası kısmi çalışma hakkının  kullanılmasında da bu ölçüte uyulması gerekmektedir.

İşçiler, yukarıda açıklanan analık izninin , haftalık çalışma süresinin yarısında kullanılabilen ücretsiz iznin  veya altı aya kadar ücretsiz iznin bitiminde itibaren  çocuğun mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar herhangi bir zamanda kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilecektir.

6 aya kadar ücretsiz izin kullanılmakta  iken, işçi ücretsiz iznini kesip kısmi çalışma talebinde bulunabilecektir. Ücretsiz iznin tamamının kullanılması şartı aranmayacaktır.

Kısmi süreli çalışma talebi, bu haktan faydalanmaya başlamadan en az bir ay önce işçi tarafından yazılı olarak işverene bildirilecektir.

İşçinin kısmi süreli çalışma talebinde,

a)      kısmi süreli çalışmaya başlayacağı tarih

b)       tüm iş günlerinde çalışılacak olması hâlinde çalışmanın başlama ve bitiş saatleri,

c)      haftanın belirli günlerinde çalışılacak olması hâlinde ise tercih edilen iş günleri yer alacaktır.

 Bu nedenle bu haktan yararlanmak için başvuran işçilerin dilekçelerinde belirtilen hususların yer alması sağlanmalıdır.

İşçinin eşi çalışmıyorsa kısmi süreli çalışma hakkından faydalanması mümkün değildir. Bu nedenle işçi, eşinin çalıştığına dair belgeyi kısmi süreli çalışma talebine ekleme zorundadır.      

Ancak,

a)      Eşin  sürekli bakım ve tedavisini gerektiren bir hastalığının olması ve bu hastalığın tam teşekküllü hastane ya da üniversite hastanesinden alınacak doktor raporuyla belgelendirilmesi halinde,

b)      İşçinin  boşanmış ve velayetin kendisine verilmiş olması halinde,

c)      Üç yaşını doldurmamış bir çocuğun tek başına evlat edinilmesi halinde eşin çalışma şartı aranmayacaktır.

İşçinin talep dilekçesi özlük dosyasında saklanmalıdır.

Kısmi süreli çalışma talebi için gerekli  şartlar, sadece başvuru sırasında aranacaktır. Bu şartların kısmi süreli çalışma sırasında kaybedilmesi durumunda söz konusu hak devam edecektir.

Usulüne uygun olarak yapılan kısmi süreli çalışma talebi, bildirim tarihinden itibaren en geç bir ay içinde işveren tarafından karşılanacaktır. İşveren; işçiye, talebin karşılandığını yazılı olarak bildirecektir. İşveren tarafından süresi içinde işçinin talep dilekçesine cevap verilmemesi hâlinde, talep işçinin dilekçesinde belirtilen tarihte veya bu tarihi takip eden ilk iş gününde geçerlilik kazanır.

Aşağıda belirtilen islerde  kısmi çalışma, ancak  işverenin uygun bulması halinde yapılabilecektir.

 a) Özel sağlık kuruluşlarında ilgili mevzuat uyarınca mesul müdür, sorumlu hekim, laboratuvar sorumlusu ve sağlık hizmetinden sayılan işlerde tam zamanlı çalışması öngörülenler tarafından yerine getirilen işlerde,( Sağlık hizmetinden sayılan işler; tabipler ve tıpta uzmanlık mevzuatına göre uzman olanlar, hemşire, ebe ve optisyenler ile 11/4/1928 tarihli ve 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı San’atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanunun ek 13 üncü maddesinde tanımlanan diğer meslek mensupları tarafından yerine getirilen işleri ifade eder.)

b) Nitelikleri dolayısıyla sürekli çalıştıkları için durmaksızın birbiri ardına postalar hâlinde işçi çalıştırılarak yürütülen sanayiden sayılan işlerde,

c) Nitelikleri dolayısıyla bir yıldan az süren mevsimlik, kampanya veya taahhüt işlerinde,

ç) İş süresinin haftanın çalışma günlerine bölünmesi suretiyle yürütülmesine nitelikleri bakımından uygun olmayan işlerde( Bkz:Haftalık İş Günlerine Bölünemeyen Çalışma Süreleri Yönetmeliği)

işverenin uygun bulması halinde kısmi süreli çalışma uygulanacaktır.

6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu hükümlerine göre imzalanan toplu iş sözleşmelerinde kısmi süreli çalışma yapılabilecek işler, yukarıda sayılanlara bağlı olmaksızın ayrıca taraflarca da belirlenebilecektir.

Bu istisnalar  dışında kalan işlerde, işverenin takdir hakkı bulunmamaktadır. İşçinin talep etmesi halinde bu talebin karşılanması gerekmektedir.

Kısmi süreli çalışmaya başlayan işçi, aynı çocuk için bir daha bu haktan faydalanmamak üzere tam süreli çalışmaya dönebilecektir.

Tam süreli çalışmaya geri dönmek isteyen işçi, işverene en az bir ay önce yazılı olarak talebini bildirmelidir.

Kısmi süreli çalışmanın, belirlenen günlük ve haftalık çalışma süresi içerisinde yapılacağı zaman aralığı, o yerin gelenekleri, işçinin yapmakta olduğu işin niteliği ve işçinin talebi dikkate alınarak işveren tarafından belirlenir.

Kısmi süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri çalıştığı süreye orantılı olarak ödenmesi gerekir.

Bu kapsamda yapılacak kısmi çalışmalarda da belirtilen özellikler dışında,  İş Kanunu ve ilgili yönetmeliklerde yer alan kısmi çalışmaya ilişkin diğer genel esaslar uygulanacaktır.

Av. Esma Gülbenk

https://www.gulbenkmusavirlik.com/